Ávarp Aðalheiðar Bjarnfreðsdóttur

Kæru baráttusystur!

Fyrsta fundarsamþykkt sem ég veit um að gerð hafi verið um að konur legðu niður vinnu einn dag var gerð á ráðstefnu rauðsokka og láglaunakvenna í Lindarbæ í vetur og önnur á Neskaupstað í sumarbyrjun. Á stóru Loftleiðaráðstefnunni í júní skeði undrið: Konur úr öllum stéttum og flokkum mynduðu hóp og báru fram tillögu um að allar konur á landinu tækju sér frí á degi Sameinuðu þjóðanna, kæmu saman og ræddu sín vandamál. Þær gerðu meira þessar konur. Þær héldu hópinn, unnu að hugmyndinni og höfðu samband við félög og einstaklinga. Fyrsti fundur um framkvæmdir var haldinn í Hamragörðum í haust og annar í Norræna húsinu. Áhugi reyndist ótrúlegur. Alltaf þéttist hópurinn og hér erum við svona margar.

Hvað veldur þessum mikla áhuga á deginum? Án efa er það óréttlæti sem mætir konum á vinnumarkaði og vanmat á störfum þeirra yfirleitt. Ég tala hér sem verkakona og mín sjónarmið eru þessi:

Lán laun kvenna og annarra láglaunahópa tel ég stafa af því að síðustu tvo áratugi hefur samningagerð milli vinnuveitenda og verkalýðshreyfingarinnar verið hagað þannig að raunverulega er samið um yfirvinnuna. Þó hefur keyrt um þverbak á seinni árum. Á borðinu liggur útreiknað af ríkisstofnun hvað venjuleg fjölskylda þarf til að lifa, hins vegar upplýsingar um svokallaðar rauntekjur. En svo er samið um kaup sem er fjórðungi eða 1/2 lægra en sannað er að þurfi til lífsviðurværis, sem sagt samið um þennan langa vinnudag sem gerir fólkt óvirkt í stéttarfélögum og félagslífi yfirleitt. Annað er þó öllu verra: Félögunum er skipt upp í einingar. Þú færð 25%, þú 15 o.s.frv. og alltaf er bitinn í öfugu hlutfalli við þörfina. Hvar eru gömlu hugtökin okkar „einn fyrir alla og allir fyrir einn“? Hvar er kyndillinn sem lýsti upp verkalýðshreyfinguna fyrr á árum þegar sjálfsagt var að sá sterki lyfti þeim veika. Hvar eru gömlu hugsjónirnar okkar? Vonandi liggja þær líka á borðinu næst þegar samið verður. Og á hverjum bitnar þetta verst? Á konunum auðvitað. Við verslunar- og skrifstofustörf hafa þær 73% af launum karla og verkakonan hefur 30 þús. kr. minna í mánaðarlaun en verkamaður.

Til þessa liggja ýmsar ástæður. Hér koma tvær: Konur eru varavinnuafl. Þær eru kallaðar til vinnu eða sendar heim eftir því sem hentar vinnuveitanda og það sem verst er: Eins og fram kom hjá konum í frystihúsum þá vinnur kona enn sama verk við sama borð og karl en þau eru í sitt hvorum launaflokki. Og svo er það sveitakonan. Henni eru ætlaðir 2 tíma á dag í vinnu við búið og kaupið er áætlað 175 þúsund krónur á ári eða öllu minna en þingmenn ætla sér á mánuði. Ég á ekki önnur orð um þetta en að það sé þjóðarskömm. Konur fá þessu ekki breytt fyrr en þær sækja sinn rétt og láta ekki fara svona með sig.

Ég hef orðið þess vör að sumir karlmenn og fáeinar karlhollar konur halda að við þessar konur sem eru að halda fram skoðunum viljum reka karlmenn út í horn og svipta þá öllum völdum, jafnvel kyrrsetja þá í eldhúsi eða yfir börnum. Ekkert er fjær okkur en að kúga karla. Við viljum jafnrétti. Hvorki meira né minna. Við þurfum að leysa flest ef ekki öll mál í félagi við karla.

Okkur Íslendingum ætti að vera þetta ljóst þessa daga þegar við erum að berjast fyrir lífshagsmunum okkar, 200 mílna landhelginni. Þar verðum við öll að standa saman og ef hvergi brestur hlekkur erum við dæmd til að sigra.

Við íslenskar konur bárum gæfu til þess að verða fyrstar kvenna í heiminum til að ná samstöðu um þennan dag. Ég er stolt af því. En fleiri koma á eftir. Konan er að vakna. Hún veit að karlmenn hafa ráðið heiminum frá því sögur hófust. Og hvernig hefur sá heimur verið? Hann hefur löðrað í blóði og logað af kvöl. Ég trúi því að þessi heimur breytist þegar konur fara að stjórna honum til jafns við karla. Ég vil og ég trúi því að þið viljið það allar, að heimurinn afvopnist. Allt annað eru stjórnmálaklækir og hræsni. Við viljum leysa ágreiningsmál án vopna. Við viljum ekki byggja fangelsi heldur opna þau í hvaða landi sem er þar sem fangar eru lokaðir inni og kvaldir vegna skoðana sinna. Við tökum undir við alþjóðafangahjálpina:„Kvöl þeirra er samviska vor.“ Við viljum mannúðina í öndvegið en grimmdina og græðgina á dyr.

Vísindamenn í öllum heiminum segja heiminn á heljarþröm. Svo gálaust hefur verið gengið á jörðina, svo fast sótt í auðlindir hennar, svo miskunnarlaust eru náttúrulögmál brotin að mannkynið er að kafna úr mengun. Er ekki mál að linni? Nú gerast hlutirnir hratt. Ég trúi að eftir 10 ár hittumst við á Lækjartorgi mikið fleiri og þá verði sú stund komin þegar orð sem við sjáum nú í hillingum eru orðin töm í talmáli. Orð eins og þau sem við göngum undir í dag: Jafnrétti - framþróun - friður.

Tilvísun: Landsbókasafn Íslands - Háskólabókasafn. Kvennasögusafn Íslands. KSS 1. Kvennafrí 1975. Einkaskjalasafn.

English summary of her speech

First she spoke about the idea of a day off and how it developed.

Then she said:

Women are underpaid. In spite of the calculation of the wise men of the state how much money we need to live on, the unions agreement is always ¼ - 1/3 lower. In fact they only agree upon overtime salaries. This is the reason for the long working day, and it prevents the participation in social activities. In addition to this the workers are divided into groups where one gets 20% more salary than the next one, and the next one 25% higher than the second one and so on. The slice of the cake is smaller and smaller and does not meet with the demands.

                What has become of the ideals of the working classes that the stronger one should support the weaker?

                This development hits the women hardest as they have very low salaries and serve as a reserve labour, which is summoned to work only when needed. But even though women work at the side of the men doing the same jobs, they are worse paid. Thus women in officework earn 75% of the average wages of men. The average wages of a woman worker is 30 thousands lower than that of a male worker.

               The share of the farmer’s wife in her work at the farm is valued 175 thousand a year, which is lower that the members of parliament grant themselves each month.

                Men and women that side with them think that we intend to push the men aside or even give them the command of the kitchen. This is ridiculous, because nothing is farther from our intentions than suppress the men. We want equality nothing more or less.

                We realize that we have to solve the problems together, in close co-operation with men. This we should keep in mind today, we Icelanders, when we all have to stand together and fight for the most serious matter for the welfare of our nation the extension of the fishing limits.

                The world will change when women take the demand to equal extend as men. Men have been the conquerors since ancient days, and the story of mankind has been a bloody one.

                We want to open the prisons all over the world, where prisoners are tortured for their believes [sic].

                Let us join in with Amnesty international:

                               “Their plague – our conscience”

Up with humanity – down with cruelty and greed. 

Source: Women's History Archive, KSS 1. Kvennafrí 1975.